Κατανοήστε το ψέμα!

Τα ψέματα είναι συνυφασμένα με την παιδική ηλικία. Εμείς σας δίνουμε… ειλικρινείς οδηγίες για το πώς να τα αντιμετωπίζετε!

Δεν έσπασα εγώ το βάζο, ήρθε ένα κακό πνεύμα, που φύσηξε, και έπεσε! ίσως είναι κάτι που οι γονείς έχουν ακούσει από 3χρονα ή 4χρονα παιδιά, που συχνά προσπαθούν με αθώο τρόπο να αποφύγουν την τιμωρία για μια ζημιά ή να τραβήξουν την προσοχή των γύρω τους και επιμένουν ότι οι ιστορίες τους είναι αληθινές. Το στερεότυπο θέλει τα ψέματα να είναι κάτι κακό.

Όμως όταν τα παιδιά λένε ψέματα, που δεν σημαίνει ότι είναι κακά ή λειτουργούν κακόβουλα, οι γονείς αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα: να επιμείνουν στην ειλικρίνεια μήπως το παιδί τους γίνει παθολογικός ψεύτης ή να το αφήσουν να περάσει φοβούμενοι μήπως δεσμεύσουν τη δημιουργικότητά του; Οι γονείς, συχνά, καταλήγουν στο δεύτερο, και μάλιστα κάποιοι είναι περήφανοι που το παιδί τους έχει φαντασία.

Οι ειδικοί θα έλεγαν ότι σε τόσο μικρή ηλικία (2-4 ετών) τα παιδιά δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τη διαφορά αλήθειας και ψέματος, αν και το να φτιάχνουν απίθανες ιστορίες είναι φυσιολογική λειτουργία. Φυσικά και δεν λένε όλα τα παιδιά αθώα ψέματα που θα κάνουν το γονιό να γελάσει και να πάει παραπέρα και φυσικά η ειλικρίνεια είναι αρετή!

Οι γονείς, λοιπόν, οφείλουν να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν πότε το ψέμα του παιδιού τους είναι απλά ένας τρόπος για να τους αποδείξει πόσο έξυπνο είναι και πότε πίσω από το ψέμα κρύβονται άλλες καταστάσεις, που δεν πρέπει να υποβαθμιστεί η σημασία τους.

Προνήπια: Τα πρώτα ψεματάκια!

Τα ψέματα που μπορεί να ακούσετε από ένα 2χρονο ή 3χρονο παιδί είναι πασιφανή και κυρίως εγωιστικά. Ένα 3χρονο, δηλαδή, μπορεί να πει ψέματα και να ρίξει την ευθύνη για μια ζημιά στο αδελφάκι του για να γλιτώσει το κατσάδιασμα. Με άλλα λόγια σε αυτές τις ηλικίες τα ψέματά του είναι απλά έως απλοϊκά, όταν αρνείται για παράδειγμα ότι έκανε κάτι ή όταν δέχεται ότι έκανε κάτι άλλο για να κερδίσει την επιβράβευση. Για τέτοιου είδους ψέματα δεν έχει καν νόημα να τιμωρήσετε ένα παιδί.

Αντίθετα είναι πιο αποτελεσματικό να το δείτε με χιούμορ και να προσπαθήσετε να «ξεσκεπάσετε» και να απομονώσετε το ψέμα του, χωρίς όμως να το πληγώσετε. Για παράδειγμα αν ένα νήπιο τραβήξει την ουρά της γάτας και πει ότι το έκανε ο φανταστικός φίλος του, η καλύτερη απάντηση που μπορείτε να του δώσετε είναι ότι και οι γάτες πονάνε. Ή σε κάποια άλλη περίπτωση εάν το παιδί πει ψέματα ότι έπλυνε τα χέρια του πριν το φαγητό, ενώ δεν το έκανε, μπορείτε μεταξύ αστείου και σοβαρού να κάνετε ότι μυρίζετε τα χεράκια του και να αποκαλύψετε ότι «κάποιος δεν χρησιμοποίησε το σωστό σαπούνι».

Μη θυμώνετε! Εάν ένα προνήπιο κάνει μια ζημιά και εξαγριωθείτε, τότε είναι μαθηματικώς βέβαιο ότι θα σας πει ψέματα περισσότερο από φόβο που σας βλέπει σε έξαλλη κατάσταση παρά γιατί το θέλει. Επομένως το χιούμορ και οι γενικόλογες παρατηρήσεις θα σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε τα προνηπιακά ψέματα.

Προσχολική ηλικία: Μικρά, αλλά με μεγάλη φαντασία!

Στα νηπιακά χρόνια πριν το σχολείο (4-5 ετών) τα παιδιά μοιάζουν να βρίσκονται στην καλύτερη πνευματική φάση. Πλάθουν ιστορίες, δεν σταματούν να μιλούν –ειδικά τα κοριτσάκια– έχουν ανεξάντλητη φαντασία και όρεξη για μάθηση. Επιπλέον δεν έχουν ακόμα ξεκάθαρα μέσα στο μυαλό τους τα όρια μεταξύ αληθινού και φανταστικού. Ο τρόπος που διαχειρίζονται την πραγματικότητα αποτελεί πραγματικά αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης! Μπορεί, με άλλα λόγια, να πιαστούν από ένα απλό γεγονός (π.χ. κάτι που είδαν στην τηλεόραση) και να δημιουργήσουν έναν ολόκληρο φανταστικό κόσμο με τέρατα, νεράιδες, ουράνια τόξα και φυσικά φανταστικούς φίλους.

Μάλιστα τα παιδιά είναι σε θέση να πλάσουν τους φανταστικούς τους φίλους με τόσο ρεαλισμό που πραγματικά οι γονείς να αρχίσουν να ψάχνουν μεταξύ υπαρκτών προσώπων! Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας σκαρφίζονται όχι απλά ψέματα αλλά ολόκληρες ιστορίες απλά και μόνο για να παίξουν ή επειδή εκφράζουν στους γονείς τους ευχές που θέλουν να πραγματοποιηθούν. Αν, για παράδειγμα, ένα κοριτσάκι κάθε μέρα λέει στη μαμά του ότι εκείνη και η φανταστική της φίλη φοράνε μόνο ροζ φορεματάκια και τρώνε μόνο σοκολάτες αυτό είναι ένα μήνυμα ότι το παιδί δυσανασχετεί με το ντύσιμο και το φαγητό του. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο γονιός πρέπει να υποχωρήσει επειδή φοβάται ότι διαφορετικά ο φανταστικός φίλος δεν θα εξαφανιστεί ποτέ και το παιδί θα εξακολουθήσει τα ψέματα! 

Δείξτε προσοχή!

Τα ψέματα των παιδιών απαιτούν ευαισθησία και προσοχή, ειδικά όταν επαναλαμβάνονται, γιατί μπορεί να κρύβουν κάποιο πρόβλημα. Εάν, λοιπόν, υπάρχει ένα συγκεκριμένο ψέμα του παιδιού σας που σας προβληματίζει, καλό είναι να δείτε τη γενικότερη εικόνα: είναι το παιδί ευτυχισμένο και αναπτύσσεται κανονικά έχοντας υγιείς σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του; Τότε δεν είναι κακό να φαντασιώνεται κάστρα και άλογα. Εάν όμως μοιάζει να έχει και άλλα προβλήματα, όπως να είναι κλεισμένο στον εαυτό του, να μην θέλει να παίξει, τότε οι γονείς καλό θα ήταν να μην αγνοήσουν την κατάσταση και να ζητήσουν τη γνώμη ενός ειδικού, πάντα χωρίς πανικό και με γνώμονα τη λογική.

Με τη συνεργασία της ψυχολόγου (πτυχιούχου Πάντειου Πανεπιστημίου), M.sc  στη Σχολική Ψυχολογία (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Νατάσας Γκοτσοπούλου.