Παιδί και καταστροφές

Τι αντίκτυπο μπορεί να έχουν στον ψυχισμό ενός παιδιού φυσικές καταστροφές, όπως ένας σεισμός ή ένα μεγάλο ατύχημα ή ακόμη και ένα «οικονομικό κραχ»; Πώς πρέπει να τον αντιμετωπίσετε;

Οι καταστροφές, όπως οι πλημμύρες, οι σεισμοί, τα μεγάλα ατυχήματα κ.ά., είναι μια πραγματικότητα που δεν συμβαίνει μόνο στους άλλους. Μπορεί να συμβεί και σε μας, και το χειρότερο, ίσως μάρτυρες να είναι και τα παιδιά μας. Μπορεί το τραυματικό γεγονός να είναι μια πλημμύρα ή σεισμός ή ένα «οικονομικό κραχ». Μπορεί να μην αφορά εμάς προσωπικά, αλλά το παιδί να βιώσει ζωηρά την καταστροφή, επειδή αφορά γνωστούς μας. Όλες οι καταστροφές έχουν σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις σε ενήλικες και παιδιά, αλλά αυτές είναι βαθύτερες στα πολύ μικρά παιδιά μέχρι και τους εφήβους. Οι επιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστούν άμεσα στο παιδί ή ύστερα από μήνες. Όσο πιο έντονη είναι η τραυματική εμπειρία που έχει βιώσει ένα παιδί, τόσο πιο δυνατά είναι τα ψυχολογικά συμπτώματα. Οι γονείς πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν έγκαιρα τα σημάδια, ώστε να βοηθήσουν το παιδί.

Πόσο επηρεάζεται το παιδί;

Αυτό εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως ο χαρακτήρας του παιδιού, η ηλικία του, η ένταση του γεγονότος, το αν ήταν το ίδιο θύμα ή έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο ή ήταν μάρτυρας κ.λπ. Επίσης, από τη στήριξη που του παρέχει η οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον, καθώς και το αν αντιμετώπιζε από πριν κάποια ψυχική διαταραχή. Η νοητική του ανάπτυξη  θα επηρεαστεί επίσης, ανάλογα με το πώς θα ερμηνεύσει το γεγονός, αλλά και το πώς θα εκφράσει αυτά που νιώθει. Ο τρόπος αντίδρασης εξαρτάται, επίσης, από το φύλο. Τα κορίτσια παρουσιάζουν πιο σοβαρές καταστάσεις μετατραυματικού στρες και πιο μεγάλης διάρκειας απ’ ό,τι τα αγόρια. Τα αγόρια γίνονται πιο ευαίσθητα και ίσως αναπτύξουν διαταραχές στη συμπεριφορά τους μελλοντικά. Δεν είναι, ωστόσο, απαραίτητο ότι θα αναπτύξουν μια ψυχική διαταραχή όλα τα παιδιά που βιώνουν μια καταστροφή .

Συμπτώματα

Για να βοηθήσετε το παιδί πρέπει να αντιληφθείτε ότι έχει επηρεαστεί βαθιά. Αυτό θα το αντιληφθείτε αν παρουσιάσει κάποια από τα εξής συμπτώματα:

• Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συνήθως παρουσιάζουν έντονο φόβο αποχωρισμού από τους γονείς, αρνούνται να απομακρυνθούν έστω και λίγο από κοντά τους, ακόμη και αν τους το ζητούν, ξεσπούν εύκολα σε κλάματα, έχουν ανησυχία, αυξημένη κινητικότητα ή αντίθετα παθητικότητα και η έκφραση στο πρόσωπό τους είναι φοβισμένη.
• Επίσης, παρουσιάζουν πιθανή παλινδρόμηση σε συμπεριφορές μικρότερης ηλικίας, τις οποίες είχαν ξεπεράσει, όπως ενούρηση, επιθυμία να κοιμούνται με τους γονείς κ.λπ.
• Τα παιδιά από 6 μέχρι 12 χρόνων ίσως παρουσιάσουν κάποια από τα εξής συμπτώματα: τάσεις απομόνωσης, ξεσπάσματα θυμού, επιθετικότητα, αρνητισμό, πολλούς φόβους, κλάματα, δυσκολία στη συγκέντρωση και την προσοχή, πτώση της σχολικής απόδοσης. Το παιδί δείχνει συχνά λυπημένο, έχει συναισθήματα ενοχής, φαίνεται εξαντλημένο, μιλά απαισιόδοξα. Και σε αυτές τις ηλικίες ίσως υπάρξει παλινδρόμηση σε συμπεριφορές προηγούμενων σταδίων, όπως διαταραχές στον ύπνο, που μπορεί να επέλθουν από τις πρώτες μέρες μετά τα γεγονός, εφιάλτες και ανησυχία. Μπορεί να παρουσιάσει πόνους στο κεφάλι ή σε άλλα σημεία του σώματος, δερματικές διαταραχές, καθώς και διαταραχές στο πεπτικό του σύστημα.
• Οι έφηβοι ηλικίας 12-18 ετών παρουσιάζουν αντιδράσεις που μοιάζουν με αυτές των ενηλίκων, όπως απόσυρση, απομόνωση, αρνητικές σκέψεις, αποφυγή του σχολείου, εφιάλτες. Θυμούνται έντονα το περιστατικό που βίωσαν, νιώθουν κατάθλιψη, έχουν δυσκολία στις σχέσεις και παρουσιάζουν αντικοινωνική συμπεριφορά.

Πώς να το βοηθήσετε

Η βοήθεια του περιβάλλοντος του παιδιού είναι σημαντική για να ξεπεράσει το παιδί όσα βίωσε.

• Να το καθησυχάζετε, εξηγώντας του ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει φόβο ή και στενοχώρια.
• Να είστε δίπλα του, διαθέσιμοι άμεσα, ώστε να μπορεί να επικοινωνήσει μαζί σας, χωρίς να το πιέζετε.
• Βοηθήστε το παιδί να εκφράσει αυτά που αισθάνεται, ακόμη και μέσα από το σχέδιο ή το παιχνίδι. Έχει φανεί ότι η ενεργητική αντιμετώπιση των τραυματικών  γεγονότων είναι ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσει το παιδί το μετατραυματικό στρες.
• Ακόμη και αν το παιδί-θύμα δεν μιλά παρά σπάνια για το συναίσθημα της ενοχής που νιώθει, είναι σημαντικό να γνωρίζει ότι το κατανοείτε υπενθυμίζοντάς του ότι δεν είναι υπεύθυνο για αυτό που έγινε.
• Προσπαθήστε να επανέλθει η ζωή σας στους κανονικούς της ρυθμούς.
• Η συνεργασία με το δάσκαλο θα βοηθήσει σημαντικά. Με τη συζήτηση αλλά και την επανάληψη της εμπειρίας αυτής μέσα από το παιχνίδι, το παιδί θα βοηθηθεί να αποφορτιστεί.
• Μην το υπερπροστατεύετε.
• Τέλος, μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά σας –κυρίως προσχολικής ηλικίας– επηρεάζονται πολύ από τις δικές σας αντιδράσεις.

Αν τα συμπτώματα του παιδιού είναι έντονα, η βοήθεια από έναν ειδικό είναι απαραίτητη.